Met de podcastproductie Buiten de Muren won ik de prachtige titel ‘Meesterverteller’. Die prijs wordt jaarlijks uitgereikt door de Stichting Verhalende Journalistiek in de categorieën: Kijken, Luisteren, Beleven en Lezen.
De redactie schrijft...
Hoe vergaat het ex-gedetineerden buiten de gevangenis, wat bepaalt of ze wel of niet opnieuw in aanraking komen met justitie: het blijven hoogst relevante thema’s. Marjolein Knol slaagt erin door te dringen in een wereld die vaak gesloten blijft. Ze weet het vertrouwen te winnen van haar hoofdpersonen Harry en Bram. Oordeelt niet, maar stelt hen wel soms ongemakkelijke vragen. En durft ook haar eigen veronderstellingen in vraag te stellen. Knol maakt van de worsteling van Harry en Bram met hun herwonnen vrijheid een meeslepende vertelling. En ze voegt aan dit verhaal over een harde werkelijkheid ook wat poëzie toe, door af en toe te spelen met het thema vrijheid. Want: wanneer ben je echt vrij?
Door: Tom Hermans
Toelichting maker...
Vier jaar geleden – tijdens opnames voor de podcast ‘Binnen de Muren’ – ontmoette ik Harry voor het eerst. Een bewaker bracht me naar zijn cel om te laten zien hoe een écht volle cel eruit ziet. En inderdaad: ik zag goudvissen, een tafellampje, een dekbed met een ‘gezellig’ blauw patroon erop bedrukt én een vogeltje. “Mijn meissie”, noemde Harry zijn valkparkiet.
Zittend op het blauw bedrukte dekbedovertrek vertelde Harry me over zijn delict en dat hij over een jaar weer naar buiten mag. Naast dat ik het licht shockerend vond om naast een moordenaar te zitten, zei hij ook iets dat ik tot dan toe niet eerder hoorde: hoe moeilijk hij het vond om na zijn vorige gevangenisstraf weer ‘buiten’ te zijn. “Dan zat ik thuis en dan miste ik mijn cel. Ik zat gewoon te wachten tot een bewaker zou komen om mijn slaapkamerdeur te openen. En die kwam niet.”
Zijn verhaal raakte me, want zo had ik een vrijlating nog niet bekeken. In hoeverre maakte de lange straf dat Harry niet goed settelde in de maatschappij en weer werd veroordeeld? Ik begon me te verdiepen in het voorkomen van recidive en kwam erachter dat dit thema de laatste twintig jaar relatief weinig prioriteit kreeg van het ministerie van justitie. Waar ik de eerste keer dat Harry me zijn verhaal vertelde nog cynisch was, begon ik hem langzaam beter te begrijpen. Ik zag steeds meer mazen in het justitieel systeem. Bezuinigingen, langere straffen, bewakers die niet zijn opgeleid om met gedetineerden met psychische problemen om te gaan.
Tegelijkertijd kwam ik erachter dat Harry me niet alles had verteld over zijn verleden. Zo ging hij willens en wetens vlak na zijn eerste gevangenisstraf alweer de criminaliteit in. Ook bleek zijn delict gruwelijker details te bevatten dan dat hij deed voorkomen. Waarom?
Ik geloof sterk in tweede, derde en vierde kansen. Ik vind dat ook een moordenaar weer een leven moet kunnen opbouwen na vrijlating en dat de hoop niet mag worden opgegeven voor een draaideurcrimineel. Althans, zo ging ik dit traject in. Bij Bram en Harry kostte het me steeds meer moeite zo te blijven denken en ook dat boeide me.
Al met al merkte ik dat ik door mijn tijd in de gevangenis voor ‘Binnen de Muren’ anders tegen het gevangeniswezen aan begon te kijken dan de gemiddelde mens. Ik vond het belangrijk om bovenstaande vragen te onderzoeken, zodat er een genuanceerd beeld wordt verteld en er daardoor misschien meer begrip ontstaat voor dit ‘afvoerputje van de samenleving’. Bovendien vond ik het journalistiek interessant om kritisch te zijn naar zowel de rol van de instanties in het voorkomen van recidive als die van de (ex-) gedetineerden.
Al met al merkte ik dat ik door mijn tijd in de gevangenis voor ‘Binnen de Muren’ anders tegen het gevangeniswezen aan begon te kijken dan de gemiddelde mens.
Uiteindelijk volgde ik Bram (de draaideurcrimineel) anderhalf jaar en Harry een kleine drie jaar. Ze lieten me toe bij gesprekken met hun mentor, reclasseringswerkers, advocaat en leidinggevende op het werk. Ik mocht ze volgen tijdens het hele proces, wat ik als heel bijzonder ervoer. Niet alleen van Bram en Harry zelf, maar ook van alle verschillende instanties die me toestemming gaven om bij gesprekken aanwezig te zijn. Eerlijk is eerlijk: dit was niet altijd makkelijk om voor elkaar te krijgen en het vergde veel geduld. Maar ik had de tijd en deze toegang maakte wel dat ik als maker een uniek en intiem inkijkje kreeg in een wereld waar ik tot dan toe weinig vanaf wist.
Bij dit hele traject was eindredacteur Emmie Kollau mijn steun en toeverlaat. Zij hielp me (samen met eindredacteur Ottoline Rijks van NTR) zoeken naar een journalistieke vertelvorm waar ik zowel het verhaal van Harry, Bram en hun begeleiders in kwijt kon, als mijn eigen ervaringen. Dat ik ook iets van mijn eigen verhaal met de luisteraar zou delen, was voor mij niet vanzelfsprekend. Hier hadden we vele gesprekken over en ik ben blij met het uiteindelijke resultaat. Het voelt als een goede wisseling tussen de scenes met Harry en Bram en ik ben mijn eindredacteuren dankbaar voor hun kritische oor.
Ook componist Bram Kniest en editor Arno Peeters hadden een grote invloed op hoe de podcast klinkt. Omdat de stemmen van Harry en Bram soms best op elkaar lijken, wilden we ze duidelijk van elkaar laten verschillen. Bram componeerde voor elk hoofdpersoon zijn eigen muziek en Arno gaf het laatste zetje met zijn soundscapes. Zo probeerden we Brams onrust voelbaar te maken door in de eerste drie afleveringen ook daadwerkelijk altijd een radio en tv aan te laten staan, wanneer hij praat. En zo hoor je de valkparkiet fluiten als Harry in z’n cel zit. Kleine details die niet gelijk opvallen, maar de luisteraar wel registreert en gebruikt om de hoofdpersonen goed te kunnen plaatsen.
